Op weg naar een nieuwe democratie

Vijf jaar na de start van Meierijstad is het met de inbreng en zeggenschap van inwoners nog altijd beroerd geregeld. En dat terwijl het dat jaar zo mooi begon. Het laatste en extra lange artikel in de zomerserie.

In 2017 bedacht Hart dat bewoners hun straat zelf mogen inrichten als de boel daar op de schop moet, bijvoorbeeld omdat de riolen moeten worden vervangen. Vertel wat het maximaal mag kosten en wat de regels zijn (‘Wilt u een boom kappen? Dan moet er elders een nieuwe worden geplaatst’) en laat mensen er samen uitkomen.

Hiermee begon het, in 2017.

Het toenmalige college wilde er niks van weten, maar de gemeenteraad stemde unaniem met het idee in. Dat gebeurde onder meer vanwege de voordelen die het idee volgens Hart met zich meebrengt: straatbewoners met verschillende wensen, moeten het samen eens worden. Zo ervaren ze op straatniveau hoe democratie werkt.

Dieptepunt

Sinds dat eerste, veelbelovende succes gaat het met inspraak en zeggenschap door inwoners niet heel goed. Met als dieptepunt de participatie rond het opwekken van duurzame energie met windturbines en zonneparken.

Ondanks dat het hier een zeer ingrijpend plan betreft, wist een ingehuurd bureau slechts pakweg 160 mensen te motiveren om mee te praten. Dat waren dan ook nog eens bijna zonder uitzondering inwoners die faliekant tegen wat voor turbine of zonneveld dan ook zijn en zich niet laten overtuigen.

Hart verkondigt al sinds 2017 het evangelie van, wat de partij noemt, politieke burgerparticipatie. De fractie blijft optimistisch, want juist de laatste maanden begint de filosofie rond inbreng, zeggenschap én verantwoordelijkheid van inwoners door te sijpelen bij andere fracties, wethouders en ambtenaren. Hieronder in hoofdlijnen hoe het werkt.

1. Begin met een besluit

De ouderwetse en sympathiek bedoelde manier van burgerparticipatie begint bij ‘Er is nog niets besloten’, ‘Alles ligt nog open’ en ‘We nemen uw inbreng serieus’. Daarna volgt een kakafonie van standpunten en mogen college en raad vervolgens knopen doorhakken. Dat leidt steevast tot teleurstelling. ‘Ik was tegen dat bedrijventerrein en nou komt het er toch! De politiek luistert niet.’

We doen het andersom. We begin met een besluit. Bijvoorbeeld: we gaan in 2030 0,26 TWh aan energie duurzaam opwekken. Of: er komt ergens een bedrijventerrein van 10 hectare.

De rol van college en raad is belangrijk, want die hebben formele macht. Zij zijn direct en indirect gekozen om besluiten te nemen. We kunnen ze dus niet schrappen of overslaan.

2. Stimuleer deelnemers

In de voorbeelden hierboven gaat het dus niet om specifieke locaties. Het gaat niet over Wijboschbroek als plek voor windturbines of Doornhoek als nieuw industriegebied. En dus leidt het niet tot enkel reacties van mensen die rond die gebieden wonen.

In plaats daarvan laten we iedereen meepraten. Dat lukt als we inwoners loten en er daarbij voor zorgen dat seksen, woonplaatsen, leeftijden, inkomensgroepen en dergelijke eerlijk zijn verdeeld. Wat ook kan: mensen oproepen om mee te doen en vervolgens voor zo’n evenredige samenstelling zorgen.

Hart verzamelde de afgelopen jaren nogal wat succesvolle praktijkvoorbeelden. Dat u niet denkt dat het niet kan. Het kan.

3. Zorg voor kennis

Kunnen bewoners knopen doorhakken over zaken waar ze weinig tot geen verstand van hebben? Het meest goedkope antwoord op die vraag: wethouders en raadsleden hebben geen opleiding gehad om een gemeente met een begroting van ruim € 250 miljoen per jaar ter besturen en doen dat desondanks toch.

Het wat beter gefundeerde antwoord: dat kunnen bewoners als ze de beschikking krijgen over informatie. Bij het inrichten van de eigen straat is het fijn als een deskundige vertelt welke bomen voor veel worteldruk of bladverlies zorgen. Met windturbines geldt bijna hetzelfde. Er is informatie beschikbaar over noodzakelijke hoogte, over slagschaduw, herrie en wat er nodig is om de opgewekte stroom in het net op te nemen.

4. Begeleid de besprekingen

Er is een gespreks- of procesbegeleider nodig om de besprekingen te leiden en begeleiden. Daarbij gaat het er onder meer om dat iedereen er aan te pas komt, ook de mensen die geen ervaren vergadertijgers zijn. En dat iedereen elkaar kan begrijpen.

De begeleider zorgt er ook voor dat de groep er samen uitkomt en dat het besluit past binnen de vooraf gestelde voorwaarden die college of gemeenteraad meegaven.

5. Maak de uitkomst simpel

Bij de al genoemde ouderwetse manier van participatie moeten meepratende inwoners afwachten wat er met hun inbreng gebeurt. De gemeenteraad neemt kennis van de ideeën van de burgerij en zegt vervolgens ja of nee. Als het nee wordt, dan is dat frustrerend. Zie die mensen nog maar eens te bewegen om nog een keer mee te doen.

In de nieuwe aanpak controleert de gemeenteraad alleen maar of het besluit past binnen de vooraf gestelde kaders. ‘We besloten om 0,26 TWh duurzaam op te wekken. Lukt dat met dit plan? Ja? Mooi. Aldus besloten.’ Als het antwoord nee is, dan mag – of nee, moet – de raad haar verantwoordelijkheid nemen en bijvoorbeeld zelf locaties aanwijzen voor zonneparken en turbines.

Tot slot

Deze aanpak zorgt ervoor dat inwoners niet alleen gehoord worden, maar dat ze ook samen hun zin krijgen. En dat ze het al debatterend eens moeten worden met andersdenkenden. Dat leidt tot winnen, verliezen en vooral tot samen compromissen sluiten of hele nieuwe oplossingen vinden. Hoe dan ook: het leidt altijd tot een democratisch besluitvormingsproces en dus tot een groeiend respect voor de democratie.

En dat is heel hard nodig.